انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران و مردم

 انتخابات ریاست جمهوری در ایران و مردم "مردم" واژه‌ای است که مسئولان در رسانه‌ها زیاد تکرار می‌کنند و وقت انتخابات و رفتن پای صندوق رای بیش از هر زمانی شنیده می‌شود. این واژه برای حکمرانان بسیار آشناتر از هر واژه‌ای است اما جایگاه و اهمیت"مردم" در چشم حاکمان بستگی به سیستم حکمرانی هر نظامی دارد. در ایران "ملت غیور"، "فهیم"،"آگاه"، "مسلمان"، "دشمن شناس"،"نجیب"، "همیشه در صحنه"،" قدرشناس" و ... از جمله صفت‌ها و پسوندهایی است که برحسب نیاز حکومت به نام "مردم" می‌چسبد و در بیش از چهار دهه از عمر جمهوری اسلامی، بیشتر زمانی پای مردم به میان آمده که حاکمیت خواسته مردم را برای حمایت از حکومت به خیابان‌ها بکشاند یا خواسته مردم پای صندوق‌های رای بروند و نظام را تائید کنند و اگر اعتراضی هم مثل اعتراض‌های آبانماه سال ۹۸ و دی‌ماه ۹۶ رخ داده از نظر حکومت این مردم نیستند که معترض‌اند بلکه "عده‌ای فریب خورده"، "دشمن"، "اشرار" و این دست کسانی هستند که دست به اعتراض می‌زنند و در این سال‌ها،"مردم" واژه مقدسی است که صرفا در حمایت از حکومت حاضرند "جان و مال‌شان" را بدهند. انتخابات و مردم "فرمان‌بر" محسن اراکی عضو مجلس خبرگان رهبری در هشتم خردادماه در جمع دانشجویان افسری و پاسداری سپاه علویون قم، گفت:"معنای انتخابات این است که مردم اعلام کنند فرمان‌بر این نظام (ولی‌فقیه) هستند" و مردم باید کسی را انتخاب کنند که مورد رضایت "امام زمان" باشد. علیرضا پناهیان روحانی نزدیک به حکومت نیز در یک برنامه تلویزیونی در فرودین‌ماه گفت: "سربلندی در امتحان انتخابات، مقدمه‌ساز ظهور است و اگر انتخابات درست در کشور نهادینه شود، ظهور رخ می‌دهد". آنچه آقای اراکی و امثال او به زبان می‌آورند، نگاه قلبی و اعتقادی بخش مهمی از حکومت است که کسانی مثل محمدتقی مصباح‌یزدی از طرفداران سرسخت آن بود و "رای مردم" را تزئینی یا صرفا اعلام همبستگی با نظام می‌شمارند و اعتقاد ندارند که نظام مشروعیت‌اش را از رای مردم می‌گیرد. در این دور از انتخابات ریاست جمهوری، بیش از هر زمانی در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، جملات و سخنان بنیانگذار جمهوری اسلامی درباره اهمیت رای مردم در مشروعیت‌بخشی حکومت دست به دست می‌شود. اینکه در زمان حیات آیت‌الله خمینی چقدر "خواسته مردم" از صندوق‌های رای بیرون آمد و او برای "حق انتخاب" مردم و آزادی انتخابات تلاش کرد ، مساله دیگری است اما هدف اصلی انتشار این پیام‌ها و سخنان، گواه یا هشداری برای دور شدن نظام از اصل جمهوریت نظام است چنانکه در آستانه انتخابات زهرا رهنورد همسر میرحسین موسوی از حصر خانگی، در پیامی نوشته، اصل جمهوریت "سلاخی" شده و "مردم هیچ‌کاره‌اند و جزو جمهور به حساب نمی‌آیند". آیت‌الله خامنه‌ای در مراسم سالگرد آیت‌الله خمینی گفت "ممکن است یک دورانی در آینده بیاید که انتخابات بی‌معنی بشود" آنچه در روند آرام و خزنده نظام صورت گرفته کم اهمیت کردن انتخابات در "عمل" است و بگونه‌ای پیش رفته که از هسته و بار معنایی انتخابات، پوستی از آن باقیمانده و در مسیری گام برمی‌دارد که نظام از این شکل ظاهری هم صرف نظر کند و حتی مردم را به این نتیجه برساند که برگزاری این نوع انتخابات ضرورتی ندارد و بیشتر دردسرساز و مشکل آفرین است. در مراسم سالگرد آیت‌الله خمینی، آیت‌الله خامنه‌ای در کنار طرح اهمیت انتخابات به نکته مهمی اشاره داشت، که شنیده نشد و همه نگاه‌ها به جمله حاشیه‌ای و پایانی سخنرانی او درباره "جفا و ظلم" به برخی از افراد رد صلاحیت شده معطوف شد. او درباره حذف انتخابات در آینده گفت و اشاره کرد "ممکن است یک دورانی در آینده بیاید که انتخابات بی‌معنی بشود، شکلهای دیگری به وجود بیاید برای حضور مردم و اظهار نظر مردم؛ (فعلا)امروز انتخابات است". سخنان آیت‌الله خامنه‌ای در حالی مطرح شد که سنگ بنای‌ جمهوریت، با انتخابات و رای مردم معنا و شکل می‌گیرد و حذف آنها به معنی برداشتن ستون این خیمه و فرو ریختن آن است و همین تفکر در بدنه حکومت طرفدارانی دارد. حسن عباسی، چهره مطرح اصولگرا روز ۱۳ خردادماه یک روز قبل از سخنان رهبر حکومت ایران در اظهار نظری ضرورت برگزاری انتخابات را زیر سوال برد و گفت "امارات که انتخابات ندارد، اعصاب مردمش راحت‌تر نیست؟ قطر که انتخابات ندارد. عمان که انتخابات ندارد. ترکمنستان که همین بالای سر ایران است، انتخابات ندارد. اینها اعصاب مردمش راحت‌تر نیست؟". آنچه در انتخابات ریاست جمهوری سیزدهم و مجلس یازدهم شکل گرفت، رونمایی از یک الگو و شیوه جدید انتخابات مطابق با تعریف جدید حکومت ایران از "جمهوریت"اسلامی است که می‌خواهد الگویی برای آینده باشد. به نظر می‌رسد این الگو بازهم صیقل داده خواهد شد و اگر نگاهی به نامزدهای مورد تائید شورای نگهبان بیندازیم،هم اکنون ۵ نامزد نزدیک به حکومت هست و ۲ نامزد با گرایش به اصطلاح میانه‌روی و اصلاح‌طلبی با هم رقابت می‌کنند، مناظره‌ها و سخنانی که در ایام تبلیغات نامزدها و بخصوص مناظره‌ها مطرح شد نشان داد که مطابق با روشی که شورای نگهبان در پیش گرفته دو نامزد با گرایش متفاوت که اقبال پیروزی ندارند نیز برای نظام قابل تحمل نیست. به عنوان مثال علیرضا پناهیان با اعلام اسامی نامزدهای ریاست جمهوری در ۷ خردادماه اعلام کرد که " مثل سال‌های قبل، نامزد خروس جنگی نداریم" و پس از مناظره اول از حرف‌های محسن مهرعلیزاده و عبدالناصر همتی عصبانی شد و گفت"دیشب حالم بد شد، واقعا بهم ریختم... تازه برخی‌ها دو قورت و نیمشان باقی است و می‌گویند چرا از این بدترهایشان را نیاوردید". اشاره او به حذف افراد شاخص جریان‌های نزدیک به دولت و اصلاح‌طلبان و حتی اصولگرایانی مثل علی لاریجانی است. او در واکنشی دیگرسخنان دو نامزد را "وقیح" دانست و در توئیتر نوشت "در مناظرۀ اول، مرزهای وقاحت توسط دو نفر از نامزدهای ریاست‌جمهوری جابجا شد؛ با دروغ‌ها و توهین‌های صریح". این روحانی نزدیک به حکومت نمونه‌ای از جمعی است که از عملکرد شورای نگهبان تقدیر و تشکر کردند و این انتقادها نشان می‌دهد که این مماشات و ملاحظات اندک شورای نگهبان نیز تغییرخواهد کرد و حکومت ترجیح خواهد داد که دردسرها و حاشیه‌ها را به حداقل ممکن برساند و حتی از نامزدهای ناشناخته و کم شناخته شده با مواضع مخالف، صرف نظر کند و یکدست‌تر از امروز اقدام کند. مناظره‌ها و تکرار واژه "مردم" در رقابت‌های انتخاباتی آنچه اصل و اساس نامزدهاست جلب و توجه آرای مردم به خودشان است. معمولا در ایران هر کاندیدای تلاش می‌کند خودش را نامزد مردمی نشان دهد و مردمی بودن را در نزدیکی به طبقه فرودست جامعه و "مستضغف" نشان می‌دهند تا بتوانند آرای اکثریت را جلب کنند. تحلیل محتوای دو مناظره نامزدها در ایران نشان می‌دهد کلمه " مردم" و "من یا ما" در رتبه نخست واژه‌هایی است که نامزدها بکار برده‌اند. روزنامه اعتماد دو گزارش جداگانه درباره بیشترین کلمات تکراری نامزدها در دو مناظره قبلی را بررسی کرد، مقایسه این دو جدول نشان می‌دهد کلمات "مردم" و "من یا ما" برای هر نامزد از نظر تکرار، در مرتبه اول یا دوم است به عنوان نمونه در مجموع دو مناظره، ابراهیم رئیسی ۵۴ بار کلمه مردم و ۴۳ بار "من یا ما" را بکار برده، عبدالناصر همتی ۳۱ بار "مردم" و ۳۱ "من" بکار برده‌ و سایر نامزدها هم از کلمه مردم استفاده کرده‌اند و هم یا به جای واژه مردم از کلماتی مثل "کشور" و"ایران" استفاده کرده‌اند. امیرحسین قاضی‌زاده هاشمی و محسن رضایی دو نامزدی هستند که از کلمه مردم استفاده نکرده‌اند. تکرار دو واژه فوق نشان‌ می‌دهد که اکثر نامزدها می‌خواهند خودشان را نماینده مردم یا زبان گویای مردم معرفی کنند و بگویند از درد و مشکلات‌ جامعه باخبرند و برای این مشکلات طرح و برنامه دارند. مناظره سوم نامزدهای ریاست جمهوری نیز عملا حول «دغدغه‌های مردم» می‌چرخد و یک موضوع کلی و از "هر دری سخنی" است و همانند دو مناظره قبلی، کلی گویی و اظهارات تکراری و تلاشی بیشتر برای افزایش مشارکت حداقلی در انتخابات و خارج کردن فضای انتخابات از رکود است. شعارهای نامزدها از برنامه‌ریزی تا دل‌فریبی بی‌راه نیست اگر گفته شود ماحصل و جان کلام برنامه یک نامزد در شعار دوسه کلمه‌ای او نهفته است. در این میان هرچه شعار متناسب با شرایط سیاسی و اجتماعی،جذاب‌تر و رساترباشد و قشرهای بیشتری را شامل شود، اقبال بیشتری از سوی رای دهندگان خواهد داشت. در طول تاریخ چهل و دو ساله جمهوری اسلامی شعار " جامعه مدنی" محمد خاتمی شاید مهمترین و نمونه شاخصی از شعارهایی است که با استقبال گسترده‌ای در ایران روبرو شد و در افزایش مشارکت مردم در انتخابات نقش مؤثری داشت و پایه‌گذاز جنبش اصلاحات در ایران شد. در این دور از انتخابات در بین هفت نامزدی که شعارهای انتخاباتی‌شان را اعلام کرده‌اند فقط ابراهیم رئیسی است که با شعار "دولت مردمی، ایران قوی" از واژه " مردم" استفاده کرده‌ است سایر نامزدها از شعارهای"صدای سوم"،"دولت سلام"، "دولت ائتلافی"،"جهاد بزرگ برای جهش ایران" و "دولت تحول و عدالت" استفاده کرده‌اند و گفتمان انقلاب اسلامی و دفاع از ارزش‌های اسلامی در بین نامزدها بسیار پررنگ است. با وجود اینکه حکومت تلاش دارد که در دوران انتخابات، از این ابزار برای مشروعیت نظام استفاده کند اما به نظر می‌رسد نگران مشارکت پایین مردم نیست و انتخابات و مردم، آرام آرام ضرب‌المثل "سنگ مفت، گنجشگ مفت" می‌شود و اگر مردم پای صندوق آمدند به نفع نظام است و اگر هم نیامدند و مشارکت پایین بود، هم در اصل نظام خدشه‌ای وارد نمی‌شود